1. Corticoid là gì?
Corticoid (tên đầy đủ là glucocorticoid) là một loại thuốc kháng viêm được chỉ định trong nhiều bệnh lý khác nhau. Corticoid dùng trong điều trị có tác dụng tương tự như hormone được sản xuất bởi tuyến thượng thận (hai tuyến nhỏ nằm phía trên thận).
2. Tác dụng của Corticoid
- Cơn gút cấp
- Hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
- Các bệnh tự miễn (như viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn, lupus....): các bệnh mà trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể (hệ thống có tác dụng bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng) tấn công vào các mô và cơ quan khỏe mạnh
- Buồn nôn và nôn: corticoid dùng đường uống có thể được sử dụng cùng với các thuốc khác để dự phòng buồn nôn và nôn do thuốc điều trị ung thư
- Thay thế hormone tuyến thượng thận khi cơ thể không tự sản xuất đủ các hormone này.
- Dự phòng thải ghép: corticoid có thể được sử dụng cùng các thuốc khác để dự phòng hệ miễn dịch tấn công các cơ quan vừa được ghép (ví dụ: gan, thận....)
- Các phản ứng dị ứng nặng: dùng trong thời gian ngắn để làm giảm các phản ứng dị ứng nặng
- Một số bệnh lý ngoài da: eczema, vảy nến, phát ban, kích ứng nhẹ do côn trùng đốt...
3. Các tác dụng phụ của corticoid
3.1. Trên hệ tiêu hóa
Corticoid gây viêm niêm mạc dạ dày, loét dạ dày - tá tràng, niêm mạc dạ dày và thậm chí là xuất huyết tiêu hóa. Ngoài ra có thể gây viêm tụy cấp nhưng rất hiếm gặp. Những biến chứng này thường gặp trên những bệnh nhân dùng phối hợp kháng viêm không steroid.
3.2. Trên hệ thần kinh
Xảy ra khi sử dụng corticoid liều cao. Người bệnh có biểu hiện triệu chứng như: hưng phấn, rối loạn giấc ngủ, nói sảng, hoang tưởng, trầm cảm. Nếu bệnh nhân có tiền sử tâm thần thì có thể gây rối loạn thần cấp.
3.3. Nhiễm trùng
Do tình trạng ức chế miễn dịch làm giảm sức đề kháng của cơ thể nếu bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng cơ hội với các vi khuẩn thường gặp, và có thể bùng phát lao tiềm ẩn trước đó. Tình trạng nhiễm virus như zona, thủy đậu, herpes trở thành cấp tính. Nhiễm nấm candida, aspergillus,...
3.4. Trên da, niêm mạc và các mô
Khi sử dụng corticoid với liều cao trên mức sinh lý trong một thời gian dài, bệnh nhân sẽ bắt đầu xuất hiện các biến chứng trên da và niêm mạc, các mô cơ, mô mỡ sau 4 tuần, gây nên kiểu hình Cushing. Các triệu chứng bao gồm:
- Da mỏng
- Dễ bị bầm tím
- Rạn da ở vùng ngực, bụng, mông và đùi
- Chậm liền sẹo
- Lông rậm
- Mụn trứng cá do cường androgen
- Dị hóa mỡ: Tái phân bố mỡ ở các vùng như mặt, sau gáy, vùng trên đòn,...
- Dị hóa đạm: Teo cơ chân tay
3.4. Tác dụng phụ trên xương
Sử dụng corticoid liều cao trong một thời gian dài sẽ làm ức chế sự phát triển xương và sụn. Dẫn tới chậm phát triển chiều cao, thấp còi ở trẻ em. Đối với người trưởng thành gây ra loãng xương và mất xương. Theo một nghiên cứu, có khoảng 30-50% bệnh nhân sử dụng corticoid liều cao bị gãy xương mà không có chấn thương.
Mật độ xương giảm nhanh sau vài tháng điều trị, tình trạng gãy xương thường xảy ra ở cột sống và cổ xương đùi, đôi khi có gây ra biến chứng hoại tử chỏm xương đùi. Sự hoại tử xương và teo cơ không do nhiễm khuẩn là tác dụng phụ nguy hiểm nhất của corticoid, gây đau dữ dội và giảm cử động.
3.5. Tác dụng phụ trên mắt
Biến chứng sử dụng corticoid thường gặp nhất tại mắt là đục thủy tinh thể dưới bao sau, và chiếm khoảng 30% bệnh nhân sử dụng kéo dài.
Ngoài ra, sử dụng corticoid kéo dài có thể gây tăng nhãn áp, viêm loét giác mạc tại chỗ trong điều trị bệnh lý viêm kết mạc,... Vì vậy, những bệnh nhân đang điều trị bằng corticoid cần khám mắt định kỳ 6-12 tháng/lần, đo nhãn áp mỗi 6 tháng/lần.
3.6. Tác dụng phụ trên tim mạch
Bệnh nhân sử dụng corticoid kéo dài thường bị tăng huyết áp, huyết áp khó kiểm soát ở những bệnh nhân cao huyết áp và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.
3.7. Các tác dụng phụ khác
- Rối loạn điện giải: kiềm chuyển hóa, hạ kali máu
- Rối loạn chuyển hóa: rối loạn lipid máu, tăng đường huyết, nguy cơ mắc đái tháo đường.
- Rối loạn kinh nguyệt
3.8. Biến chứng sau khi dùng corticoid liều cao và kéo dài
Corticoid là một nội tiết tố do tuyến thượng thận tiết ra, do đó khi sử dụng corticoid liều cao và kéo dài sẽ gây ra suy tuyến thượng thận. Bệnh nhân sẽ có những triệu chứng như:
- Mơ hồ
- Cảm giác mệt mỏi
- Ăn uống kém
- Buồn nôn, nôn sau ăn
Để giảm bớt tình trạng này cần giảm liều dần dần. Khi bệnh nhân đã giảm xuống đến mức liều corticoid thay thế, cần tiến hành kiểm tra đánh giá dự trữ của tuyến thượng thận bằng test synacthen 3 tháng/lần.
Hãy quan tâm đến sức khỏe của bạn và người thân. Tại Bệnh viện đa khoa quốc tế Hà Nội – Bắc Giang với đội ngũ y bác sĩ nhiều năm kinh nghiệm, trang thiết bị tiên tiến hiện đại chẩn đoán bệnh một cách chính xác, nhanh chóng. Đây là địa chỉ uy tín trong chăm sóc sức khỏe cho bạn và người thân.
Hình ảnh hội chứng Cushing
Hình ảnh bệnh nhân bị gout lâu năm, lạm dụng corticoid kéo dài gây nên tình trạng suy tuyến thượng thận, mỏng da, dễ bị bầm tím, rối loạn phân bố mỡ,…